“Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 3-moddasiga ko‘ra: ijtimoiy yordam va himoyaga, jamiyat va davlatning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy hayotida boshqalar bilan birga teng to‘liq va samarali ishtirok etish uchun shart-sharoitlar yaratilishiga muhtoj barqaror jismoniy, aqliy, sensor (sezgi) yoki ruhiy nuqsonlari bo‘lgan shaxs – nogironligi bo‘lgan shaxs hisoblanadi.

Nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlari – bu inson huquqlarining maxsus sohasi emas, balki uning aynan o‘zidir.   Nogironligi bo‘lgan shaxslar boshqalar bilan bir xil huquqlardan foydalanishlari kerak. Ushbu huquqlar barcha nogironligi bo‘lgan shaxslarga hech qanday istisnosiz yoki kamsitishlarsiz beriladi.

Nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlari murakkab, chunki turli xil ijtimoiy-siyosiy, madaniy va huquqiy sharoitlarda nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari buziladi. Masalan, Nogironligi bo‘lgan shaxslar duch keladigan umumiy to‘siq ishga joylashish bilan bog‘liq. Xususan, ish beruvchilar ko‘pincha nogironligi bo‘lgan shaxslarning mehnat funksiyalarini samarali bajarishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishni xohlamaydilar yoki ta’minlay olmaydilar. Shu sababli ularni ishga olishni xohlamaydilar.

Nogironligi bo‘lgan shaxslarga ular davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarida to‘liq ishtirok etishi, shuningdek tirikchilik qilish imkoniyati, transport vositalaridan erkin foydalanish, ta’lim olish, ma’lumotlar olish, mustaqil erkin harakatlanish imkoniyati berilishi kerak. Nogironligi bo‘lgan shaxslar insonga xos bo‘lgan qadr-qimmatni, uning shaxsiy mustaqilligini hurmat qilish, kamsitmaslik, barcha imkoniyatlardan to‘sqinliksiz foydalanish, imkoniyatlarning tengligi, jamiyat hayotidada to‘liq ishtirok etish uchun barcha odamlar bilan bir xil huquqlarga ega.  Bular Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyaning asosiy tamoyillaridir.  

BMTning Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyasi nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlarining minimal standartlarini belgilaydigan majburiy ahamiyatga ega bo‘lgan birinchi xalqaro huquqiy  hujjatdir. Mazkur Konvensiya O‘zbekiston Respublikasi tomonidan 2021 yil 7 iyunda ratifikatsiya qilingan.

Konvensiya ishtirokchilari nogironligi bo‘lgan shaxslarga nisbatan inson huquqlarining to‘liq amalga oshirilishini rag‘batlantirish, himoya qilish va ta’minlash, shuningdek, nogironligi bo‘lgan shaxslar qonun oldida to‘liq tenglikdan bahramand bo‘lishlarini ta’minlashi shart. Konvensiya nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari uchun global harakatning asosiy katalizatori bo‘lib xizmat qiladi, bu nogironlarning xayriya, tibbiy davolanish va ijtimoiy himoya ob’ekti sifatida qarashlardan inson huquqlariga ega bo‘lgan jamiyatning to‘laqonli va teng huquqli a’zolari sifatida qabul qilishga o‘tishga imkon beradi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 57-moddasida Davlat nogironligi bo‘lgan shaxslarning ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalar ob’ektlari va xizmatlaridan to‘laqonli foydalanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi, ularning ishga joylashishiga, ta’lim olishiga ko‘maklashadi, ularga zarur bo‘lgan axborotni to‘sqinliksiz olish imkoniyatini ta’minlashi belgilangan.