2024-yilda O‘zbekistonda inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, ushbu yo‘nalishda milliy qonunchilik va huquqiy amaliyotni takomillashtirish bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi.

“O‘zbekiston – 2030” strategiyasini “Yoshlar va biznesni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturida har bir insonga o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun munosib sharoitlar yaratishga qaratilgan chora-tadbirlar belgilandi. Davlat dasturi mamlakatimizda yoshlarga bo‘lgan e’tiborni kuchaytirish hamda katta qismini shijoatli yoshlar tashkil etadigan tadbirkorlar toifasini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha ishlar ko‘lamini yanada kengaytirdi. Unda belgilangan vazifalar BMTning 2030 yilgacha Barqaror rivojlanish maqsadlarining “hech kimni ortda qoldirmaslik” tamoyiliga hamohang amalga oshirildi.

Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, Inson huquqlari bo‘yicha milliy strategiyaga muvofiq hamda BMTning ustav organlari va shartnoma qo‘mitalari tavsiyalarini hisobga olgan holda inson huquq va erkinliklarini, xususan, bolalar, ayollar, nogironligi bo‘lgan shaxslar huquqlarini ishonchli himoya qilish tizimi yanada takomillashtirildi.

Mamlakatimizda 2030-yilgacha gender tenglikka erishish strategiyasi faol amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonda xotin-qizlarning davlat boshqaruvidagi ulushi oshirildi, tadbirkor ayollar safi ikki, oliy ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan qizlar soni olti barobarga ko‘paydi. Jahon banki indeksida O‘zbekiston gender tenglik sohasida dunyodagi eng tez rivojlanayotgan 5 ta mamlakat qatorida qayd etildi.

Nogironligi bo‘lgan shaxslarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish, ularning to‘laqonli hayot kechirishlarini ta’minlash uchun yangi tizim yaratildi.

O‘zbekistonda Xalqaro mehnat tashkilotining 5 ta – “Ish haqini himoya qilish to‘g‘risida”, “To‘liqsiz ish vaqti sharoitlarida ishlash to‘g‘risida”, “Ishlayotgan erkaklar va ayollar uchun teng munosabatlar va teng imkoniyatlar: oilaviy majburiyatlarga ega xodimlar to‘g‘risida”, “Mehnat xavfsizligi va gigiyenasi hamda ishlab chiqarish muhiti to‘g‘risida”, “Haq to‘lanadigan ta’tillar to‘g‘risida”gi konvensiyalari ratifikatsiya qilindi.

Yil davomida inson huquqlarini himoya qilish bo‘yicha BMTning ustav va shartnomaviy organlari hamda boshqa mexanizmlarining tavsiyalarini amalga oshirish maqsadida 7 ta Milliy harakatlar rejasining ijrosi monitoring qilindi.

2024-yil 22-mart kuni Jeneva shahrida BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining 55-sessiyasi doirasida Universal davriy hisobot bo‘yicha O‘zbekistonning to‘rtinchi milliy hisoboti tasdiqlandi. Mamlakatimiz Universal davriy hisobot tavsiyalarini muntazam bajarib kelmoqda.

2024-yil 29-may kuni BMTning Nyu-Yorkdagi shtab-kvartirasida Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktga a’zo davlatlarning 40-sessiyasi doirasida 2025 – 2028-yillar uchun Inson huquqlari qo‘mitasi a’zoligiga saylov bo‘lib o‘tdi. Saylov natijalariga ko‘ra, O‘zbekistondan nomzod, Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz direktori, akademik Akmal Saidov nomzodi 129 davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlandi va Markaziy Osiyo davlatlari orasida birinchi marta BMTning ushbu asosiy organiga mamlakatimiz vakili saylandi.

O‘zbekistonda inson huquqlari bo‘yicha xalqaro standartlar milliy qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyotiga tatbiq etilishi izchil amalga oshirilmoqda. Normativ-huquqiy hujjatlarning loyihalari inson huquqlari bo‘yicha ekspertizadan o‘tkazilmoqda. 2024-yilda 69 ta normativ-huquqiy hujjat mazkur ekspertizadan o‘tkazildi.

2024-yil 3-dekabrda kuni Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston milliy markazi axborot-resurs markazi negizida Inson huquqlari uyining rasmiy ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. “Inson huquqlari uyi” nomi ostida inson huquqlari bo‘yicha xalqaro va milliy hujjatlar, ilmiy tadqiqotlar, sharhlar va tahliliy hisobotlarning zamonaviy kutubxonasi shakllantirildi hamda rivojlantirilmoqda.

Shuningdek, inson huquqlari sohasida 2024-yilda samarali faoliyat olib borgan xorijlik mutaxassislar, mamlakatimiz vakillari va nodavlat tashkilotlarga 10-dekabr – Xalqaro inson huquqlari kuni arafasida “Inson huquqlari himoyasi uchun” ko‘krak nishoni topshirildi.

2024-yilda Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi milliy markazi faoliyatini targ‘ib etishga qaratilgan 5 ming 719 ta axborot Milliy markaz rasmiy saytiga joylashtirildi. Milliy markaz matbuot xizmatining axborotlari, shuningdek, mamlakat  tele-radio kanallari, gazetalar, ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar va veb-saytlarda e’lon qilindi. Ingliz va rus tillariga tarjima qilingan 210 taga yaqin ma’lumot  ommaviy axborot vositalarida tarqatildi.

Inson huquqlari sohasida davlat siyosatining samarali amalga oshirilishi

2024-yilda mamlakatda inson huquqlari sohasidagi islohotlarni tizimli amalga oshirishga qaratilgan maxsus strategik dasturiy hujjatlar asosida tizimli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Xususan, Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasini amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”da belgilangan vazifalar ijrosi Markaz tomonidan har chorakda monitoring qilib borildi.  Monitoring natijalari “yo‘l xaritasi”ning jami 78 ta bandidan 69 tasi to‘liq  bajarilganini ko‘rsatdi.

2024-yilda Milliy strategiya doirasida 13 ta qonun, 15 ta Prezident farmon va qarorlari hamda Vazirlar Mahkamasining 8 ta qarori qabul qilindi.

Shuningdek, Milliy markaz tomonidan O‘zbekiston Respublikasi qo‘shilgan 45 ta asosiy xalqaro hujjat davlat tiliga rasmiy tarjima qilindi. Aholining ulardan xabardorligini oshirish maqsadida 4 ta xalqaro hujjatlar to‘plami nashr etildi.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining ustav organlari va shartnomaviy qo‘mitalari hamda boshqa mexanizmlarining tavsiyalarini amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari tomonidan tasdiqlangan jami 6 ta milliy harakatlar rejalarining ijrosi bo‘yicha monitoring amalga oshirildi.

Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz tomonidan  BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy vakolatxonasi va xalqaro nodavlat tashkilotlar bilan hamkorlikda  Universal davriy hisobot tavsiyalarini amalga oshirishga bag‘ishlangan davra suhbatlari, seminarlar, jamoatchilik maslahatlashuvlari tashkil etildi.

Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senati kengashlarining qo‘shma qarori bilan tasdiqlangan BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissarining O‘zbekistonga tashrifi yakunlari yuzasidan tavsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi”da belgilangan vazifalarning amalga oshirilishi  bo‘yicha milliy ma’ruza tayyorlandi. Shu bilan birga Milliy markaz tomonidan xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya qilish masalasi o‘rganildi, seminar-treninglar tashkil etildi, normativ-huquqiy hujjatlar va  hukumat qarori loyihalari ishlab chiqildi, inson huquqlari bo‘yicha 10 ta o‘quv kursi  tashkil etildi.

Mamlakatimizda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nogironlar huquqlari va Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyalari, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro paktni amalga oshirish bo‘yicha Milliy harakatlar rejalari ishlab chiqilgan bo‘lib, 2024-yilda ularning izchil va samarali ijro etilishi ta’minlandi.

Shuningdek, BMT Inson huquqlari kengashining Terrorizmga qarshi kurashish sharoitida inson huquqlari va asosiy erkinliklarini rag‘batlantirish va himoya qilish bo‘yicha maxsus ma’ruzachisining O‘zbekistonga tashrifi yakunlari yuzasidan tavsiyalarni amalga oshirish bo‘yicha Milliy harakatlar rejasining “yo‘l xaritasi”da belgilangan vazifalar bajarildi.

Inson huquqlari sohasida O‘zbekiston Respublikasining qonun hujjatlarini takomillashtirish

Markaz tomonidan 2024-yilda jami 69 ta, shu jumladan 45 ta qonun, 4 ta O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, 6 ta O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori, 13 ta Vazirlar Mahkamasi Qarori, 1 ta idoraviy normativ-huquqiy hujjat ekspertizadan o‘tkazilib, ularni takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar tayyorlandi.

Jumladan, “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (Ombudsman) to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga bola huquqlarini yanada mustahkamlash bo‘yicha o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun loyihalariga inson huquqlari bo‘yicha xulosalar berildi.

Markaz tomonidan “Fuqarolarning inson huquq va erkinliklarini himoya qiluvchi xalqaro organlarga murojaat qilish huquqini ta’minlash munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi tayyorlandi.  Shuningdek, inson huquqlari sohasidagi xalqaro shartnomalarning milliy qonunchilikka va huquqni qo‘llash amaliyotiga implementatsiya qilinishini ta’minlash uchun 7 ta xalqaro shartnomani ratifikatsiya qilish bo‘yicha zarur chora-tadbirlar amalga oshirildi.

Inson huquqlari sohasida davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan hamkorlik

Markaz mamlakatimizda inson huquqlari va erkinliklarini ta’minlash hamda himoya qilish bo‘yicha davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan hamkorlik qiladi.

Jumladan, 2024-yilda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining palatalari, Oliy sud, Ichki ishlar vazirligi, Kasaba uyushmalari federatsiyasi, Nodavlat notijorat tashkilotlari milliy assotsiatsiyasi, “Madad” nodavlat tashkiloti, Nogironlar assotsiatsiyasi va jamiyati, Barqaror rivojlanish markazi, shuningdek, boshqa  manfaatdor davlat organlari, ilmiy muassasalar bilan hamkorlikda  Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz tomonidan seminarlar, mahorat darslari, sayyor o‘quv mashg‘ulotlari, yuridik kollokviumlar va davra suhbatlari tashkil etildi.

Milliy markaz inson huquqlari sohasida davlat siyosatining samarali amalga oshirilishi, O‘zbekiston Respublikasi xalqaro majburiyatlarining bajarilishi, xalqaro huquqiy normalarni milliy qonunchilikka va huquqni qo‘llash amaliyotiga implementatsiya qilish, davlat xizmatchilari va mansabdor shaxslarning inson huquqlari madaniyatini oshirish, ushbu sohalarda xalqaro hamda mintaqaviy tashkilotlar va tuzilmalar, xorijiy mamlakatlar milliy institutlari, davlat organlari vakolatlarining samarali amalga oshirilishi, fuqarolarning murojaatlari o‘z vaqtida va qonuniy  hal etilishi masalalari bo‘yicha tegishli davlat organlari hamda fuqarolik jamiyati institutlari bilan faol hamkorlik qildi.

2024-yilda Milliy markaz fuqarolik jamiyati vakillari bilan birgalikda BMTning Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyasi, Iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt normalari, “Inson huquqlari”, “Ayollar huquqlari” va “Bola huquqlari” o‘quv kurslarini o‘qitish sifati,  jazoni ijro etish muassasalarida inson huquq va erkinliklariga rioya etilishi bo‘yicha monitoringlar o‘tkazdi. Monitoring tadbirlari Toshkent shahri, Namangan, Qashqadaryo, Farg‘ona, Xorazm, Surxondaryo, Andijon, Jizzax, Samarqand, Sirdaryo, Toshkent viloyatlari hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasida amalga oshirildi.

Inson huquqlari sohasida fuqarolik jamiyati institutlari bilan insonlarning shaxsiy, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va ekologik huquqlarini ta’minlash, ayollar, bolalar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, yoshlar, keksalar va aholining boshqa ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlari huquqlarini himoya qilish, jamiyatning huquqiy madaniyatini oshirish borasida ham keng ko‘lamli hamkorlik  yo‘lga qo‘yildi.

Inson huquqlari bo‘yicha xalqaro va xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlik

Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi milliy markazi 2024-yilda xorijiy tashkilotlar bilan 2 ta hamkorlik memorandumini imzoladi. Birinchi memorandum Turkiya Bosh ombudsmani, ikkinchi memorandum Ozarbayjon Prezidenti Administratsiyasi qoshidagi Huquq va inson huquqlari instituti bilan tuzildi.

Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz BMTning Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi, YUNESKOning mamlakatimizdagi vakolatxonasi, BMT tizimidagi inson huquqlari bo‘yicha dasturlar, fondlar va ixtisoslashtirilgan muassasalar bilan samarali hamkorlik qildi.

2024-yil 13-14-iyun kunlari Samarqand shahrida “Ekologik muammolar: o‘zgaruvchan dunyoda inson huquqlari kelajagi va barqaror yechimlar topish” mavzusida Inson huquqlari bo‘yicha IV Samarqand forumi bo‘lib o‘tdi. Anjuman ishtirokchilariga O‘zbekiston  Respublikasi Prezidenti murojaatnoma yo‘lladi.

Forum BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissarining Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy byurosi, BMTning O‘zbekistondagi jamoasi va Taraqqiyot dasturi, YEXHTning O‘zbekistondagi loyihalari muvofiqlashtiruvchisi, F. Ebert va K. Adenauer jamg‘armalari bilan hamkorlikda tashkil etildi. Anjumanda Yevropa Ittifoqi, YEXHT, Yevropa Kengashi, Islom hamkorlik tashkiloti, MDH, SHHT, Osiyoda hamkorlik va ishonch choralari bo‘yicha kengash, Turkiy davlatlar Parlament Assambleyasi, xorijiy davlatlarning inson huquqlari bo‘yicha milliy institutlari rahbarlari, inson huquqlari va iqlim masalalari bo‘yicha yetakchi xorijiy ekspertlar, O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan diplomatik korpuslar, tadqiqot markazlari, fuqarolik jamiyati va ommaviy axborot vositalari, biznes doiralar vakillari qatnashdi.

Forumda Iqlim o‘zgarishlari sharoitida inson huquqlarini global himoya qilish: barqaror kelajak yo‘lidagi majburiyatlar va sa’y-harakatlar to‘g‘risidagi Samarqand deklaratsiyasi qabul qilindi.

Markaz tomonidan BMTning Qochoqlar ishlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasi, BMT Qochoqlar ishlari bo‘yicha agentligi bilan hamkorlikda  fuqarosizlikka barham berish bo‘yicha Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida o‘zaro hamkorlikdagi sa’y-harakatlarni kuchaytirishga bag‘ishlangan mintaqaviy konferensiya, Fuqarolikka ega emaslik va boshpana masalalari bo‘yicha axborot sessiyasi hamda Fuqarolikka ega emaslik bo‘yicha Markaziy Osiyo tarmog‘ining sakkizinchi yillik yig‘ilishi, BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining Markaziy Osiyodagi mintaqaviy vakolatxonasi bilan hamkorlikda “Majburiy ko‘chirish: jadal urbanizatsiya sharoitida inson huquqlarini qanday kafolatlash mumkin?” mavzusida jamoatchilik maslahatlashuvi, “O‘zbekiston Respublikasining inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganligining 75-yilligini nishonlash kampaniyasi doirasida o‘z zimmasiga olgan ixtiyoriy majburiyatlarni bajarishi” mavzusida xalqaro inson huquqlari kuniga bag‘ishlangan davra suhbati tashkil etildi.

Markazga 2024-yilda BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining maxsus protseduralari tizimi orqali kengash maxsus ma’ruzachilari tomonidan yuborilgan, shuningdek, yakka tartibdagi murojaatlar bo‘yicha jo‘natilgan 22 ta hujjat kelib tushdi. Markaz ularda keltirilgan masalalar yuzasidan vazirlik hamda idoralar tomonidan berilgan axborot asosida ma’lumotnoma tayyorlab, BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining maxsus ma’ruzachisiga taqdim etdi.

Markaz Yevropa Ittifoqi hamda Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti bilan o‘zaro hamkorlikda “Nogironligi bo‘lgan shaxslarning huquqlari: xalqaro andozalar va milliy amaliyot”  mavzusida seminar, “«Nelson Mandela qoidalari» xalqaro o‘quv dasturi bilan tanishish bo‘yicha o‘quv qo‘llanmasi asosida qiynoqlarning oldini olish va inson huquqlarini rag‘batlantirish” mavzusida mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha o‘quv kursi, “Ayollar yetakchiligini rag‘batlantirish”, “Istanbul protokoliga muvofiq qiynoq va shafqatsiz muomalaga oid sud-tibbiy hujjatlar” mavzularida seminar-trening tashkil etildi.

2024-yilda bir qator xorijiy delegatsiyalar inson huquqlari bo‘yicha o‘zaro tajriba almashish maqsadida yurtimizga tashrif buyurdi.

Jumladan, O‘zbekistonning inson huquqlarini himoya qilish organlari vakillari bilan rasmiy uchrashuvlar o‘tkazish va dolzarb masalalarni muhokama qilish maqsadida Xitoyning Inson huquqlarini o‘rganish jamiyati Doimiy qo‘mita raisi o‘rinbosari Szyan Szyango boshchiligidagi delegatsiya a’zolari rasmiy tashrifni amalga oshirdi. Tashrif doirasida “Inson huquqlari sohasidagi global tendensiyalar va mintaqaviy jihatlar: o‘zbek-xitoy nuqtayi nazari” mavzusida davra suhbati o‘tkazildi.

O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining taklifiga binoan BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining Munosib uy-joy masalasi bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi B. Rajagopal boshchiligidagi delegatsiyaning mamlakatimizga tashrifi amalga oshirildi. Tashrif doirasida B. Rajagopal Sudyalar oliy kengashi huzuridagi Sudyalar oliy maktabi tinglovchilari uchun ma’ruza qildi hamda uy-joy sohasida faoliyat yuritayotgan biznes tuzilmalari, qurilish kompaniyalari, boshqaruv xizmatlarini ko‘rsatuvchi kompaniyalar vakillari bilan muloqotda bo‘ldi.

Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi milliy markazi tomonidan maxsus ma’ruzachi B. Rajagopalning O‘zbekistonga tashrifi yakunlari yuzasidan tavsiyalarini amalga oshirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi” ishlab chiqilmoqda.

Inson huquqlari sohasida xalqaro hamkorlikni mustahkamlash doirasida Milliy markaz xodimlari tomonidan xorijiy mamlakatlarga tashriflar amalga oshirilib, o‘zaro hamkorlikni kengaytirish, tajriba almashish hamda inson huquqlarini himoya qilish bo‘yicha dolzarb masalalar muhokama qilindi.

Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari

2024-yilda fuqarolar tomonidan Markazga jami 1455 ta murojaat yo‘llandi. Murojaatlarning 506 tasi fuqarolardan to‘g‘ridan to‘g‘ri qabul jarayonida, 908 tasi aloqa tarmog‘i vositalari (asosan, pochta va virtual qabulxonalar) orqali olindi. 41 ta anonim murojaat kelib tushdi.

47 ta murojaat O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining hamda Oliy Majlis Qonunchilik palatasining virtual qabulxonalari orqali, 239 tasi Milliy markazning virtual qabulxonasi orqali qabul qilindi.

Murojaatlarning 1210 tasi ariza, 199 tasi shikoyat va 5 tasi taklifdan iborat.

2024-yil davomida Markaz qabulxonasida jami 600 nafardan ortiq fuqaroning murojaati tinglanib, shundan 506 nafarining yozma murojaati ish yuritishga qabul qilingan. 100 nafarga yaqin fuqaroga huquqiy tushuntirish va maslahatlar berilgan.

1211 ta murojaat taalluqliligi bo‘yicha tegishli idoralarga ko‘rib chiqish uchun yuborilgan, shundan 203 ta murojaat bo‘yicha huquqiy tushuntirishlar berilgan.

Hududlar kesimida taqqoslanganda, eng ko‘p murojaat Toshkent shahri (419 ta), Qashqadaryo (244 ta), Toshkent (241 ta), Samarqand (84 ta), Farg‘ona (72 ta) va Surxondaryo (65 ta) viloyatlarida yashovchi fuqarolardan kelib tushganini ko‘rish mumkin. Aksincha, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Navoiy, Xorazm, Sirdaryo, Jizzax va Andijon viloyatlari aholisidan kelib tushgan murojaatlar soni kamaygan.

Ko‘rib chiqilgan murojaatlarning 686 tasi ijtimoiy-iqtisodiy, 563 tasi shaxsiy, 145 tasi siyosiy va 20 tasi madaniy huquqlarga oid hisoblanadi.

Milliy markaz tomonidan ko‘rib chiqilgan murojaatlarning 237 tasi – fuqarolarning odil sudlovga oid huquqlari, 129 tasi – surishtiruv va dastlabki tergov organlari mansabdor shaxslarining xatti-harakatlari, 169 tasi – murojaatchilarning mahalliy davlat hokimiyati idoralari qarorlaridan noroziligi, 297 tasi – davlat idoralari, muassasalari va tashkilotlarining qarorlari hamda mansabdor shaxslarning xatti-harakatlariga taalluqlidir. Shuningdek murojaatlarning 88 tasi – munosib turmush kechirish, 135 tasi – davlat organlariga murojaat qilish, 224 tasi – shaxsiy mulk huquqlari, 57 tasi – sud qarorlari ijrosi bilan bog‘liqdir.

Monitoring natijasida, o‘tgan yillarda bo‘lgani kabi 2024-yilda ham kelib tushgan murojaatlarning aksariyati odil sudlovni amalga oshirish, sud qarorlaridan, dastlabki tergov harakatlari hamda ularni olib borgan mas’ul shaxslarning, shuningdek, mahalliy davlat hokimiyati idoralarining qarorlaridan norozilik, yer ajratish, shaxsiy mulkka va uy-joyga bo‘lgan huquqlarga doir ekani ma’lum bo‘ldi.

Masalan, fuqaroning “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi to‘g‘risida”gi Konstitutsiyaviy qonunning 86-moddasi birinchi qismida nazarda tutilgan normaga tushuntirish berish yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudiga murojaat qilishni so‘rab yozgan arizasi va tegishli hujjatlar o‘rganilib, Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz tomonidan Konstitutsiyaviy sudga murojaat kiritildi. Ish Konstitutsiyaviy sudda 2024-yilning 18 va 23-iyul kunlari ko‘rib chiqilib, murojaat qanoatlantirildi va “O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi to‘g‘risida”gi Konstitutsiyaviy qonunning 86-moddasi birinchi qismiga rasmiy sharh berish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

Milliy markaz tomonidan turli davlat idoralari va huquqni muhofaza qilish organlariga 2024-yil davomida yuborilgan 420 dan ortiq tavsiyaning ko‘rib chiqilishi natijasida:

• 85 ta murojaat qanoatlantirildi, ya’ni fuqarolarning huquqlari tiklandi hamda qonuniy huquq va manfaatlarining ro‘yobga chiqarilishida amaliy yordam berildi;

• 203 ta holatda fuqarolarga qonunchilik hujjatlari talablari bo‘yicha tegishli huquqiy tushuntirishlar berildi.

Sudlarda inson huquq va erkinliklari ta’minlanishini kuzatish maqsadida jami 14 ta sud jarayonlarida Markaz vakili ishtirok etdi. Bundan tashqari, 2024-yil davomida telefon qo‘ng‘iroqlari orqali murojaat qilgan 3650 nafardan ortiq fuqarolarga huquqiy maslahatlar berildi.

Milliy markaz kiritgan tavsiyalarga binoan fuqarolarning ijtimoiy-iqtisodiy huquqlari tiklanmoqda, shuningdek, bu jarayonda murojaat egalariga moddiy zarar undirib berilishi ta’minlanmoqda.

Inson huquqlari sohasida  ta’lim va ma’rifat

Markaz inson huquqlari va erkinliklari masalalari bo‘yicha ma’rifat hamda ta’lim tizimini takomillashtirib bormoqda. 2024-yilda Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz tomonidan jami 110 ta tadbir, shu jumladan 29 ta o‘quv-ma’rifiy, 24 ta ilmiy, 15 ta axboriy-ma’rifiy, 4 ta monitoring tadbiri, 18 ta davra suhbati, 2 ta ilmiy-amaliy konferensiya va 1 ta xalqaro Forum o‘tkazildi.

Mazkur tadbirlar xalqaro tashkilotlar, davlat organlari va fuqarolik jamiyati institutlari bilan hamkorlikda tashkil etildi.

Xususan, BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari boshqarmasining Markaziy Osiyo bo‘yicha mintaqaviy vakolatxonasi 13 ta, YEXHTning O‘zbekistondagi loyihalari muvofiqlashtiruvchisi 7 ta, “UPR INFO” xalqaro nodavlat tashkiloti 3 ta, Bosh prokuratura 14 ta, Ichki ishlar vazirligi 18 ta, Ijtimoiy himoya milliy agentligi 4 ta, O‘zbekiston Nogironlar assotsiatsiyasi 6 ta, oliy ta’lim muassasalari 11 ta, O‘zbekiston Nodavlat notijorat tashkilotlari milliy assotsiatsiyasi 4 ta tadbirni tashkil etishda Markazga yaqindan ko‘mak berdi.

2024-yilda xorijiy va milliy tashkilotlar tomonidan o‘tkazilgan 96 ta tadbirda, shu jumladan  17 ta ilmiy-amaliy konferensiya,  17 ta davra suhbati, 41 ta o‘quv-ilmiy hamda 5 ta axboriy-ma’rifiy faoliyat yo‘nalishidagi tadbirda Markaz vakillari ma’ruza bilan ishtirok etdi.

O‘zbekiston Respublikasida Inson huquqlari sohasidagi Jahon ta’lim dasturining to‘rtinchi bosqichini amalga oshirish bo‘yicha Milliy ta’lim dasturi va “yo‘l xaritasi”ning ijrosini ta’minlash maqsadida ushbu hujjatlar tegishli vazirlik, idora va tashkilotlarga taqdim qilindi. “Yo‘l xaritasi”ga muvofiq, Milliy markaz tashabbusi bilan “Ayollar huquqlari” mavzusida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Ijtimoiy himoya milliy agentligi hamda Ayollarni reabilitatsiya qilish va moslashtirish respublika markazi bilan hamkorlikda o‘tgan yilning iyul oyida uch kunlik onlayn o‘quv kursi o‘tkazildi.

Markaz yil davomida milliy va xalqaro ekspertlarni jalb qilgan holda O‘zbekistonning inson huquqlari sohasidagi xalqaro majburiyatlarini bajarishda faol ishtirok etayotgan vazirlik va idoralar,  prokuratura va ichki ishlar, jazoni ijro etish muassasalarining mas’ul xodimlari, tuman (shahar) sudyalari uchun o‘quv kurslari tashkil etdi. Mazkur o‘quv mashg‘ulotlari O‘zbekiston Fanlar akademiyasi, Ichki ishlar vazirligi akademiyasi, Davlat va huquq, Malaka oshirish institutlarining yetakchi professorlari va o‘qituvchilari tomonidan  o‘tkazildi.

Shuningdek, Milliy markaz tomonidan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyasi qabul qilinganligining 35-yilligi, Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi konvensiyaning 45-yilligi, BMTning Qiynoqlar va boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala yoki jazoga qarshi konvensiyasi qabul qilinganining 45-yilligi keng nishonlandi.

Aholining huquqiy madaniyatini yuksaltirish maqsadida tegishli tashkilotlar bilan hamkorlikda “Inson huquqlari va erkinliklari sohasida ta’lim va innovatsiyalar”, “Inson huquqlari bolalar nigohida” tanlovlari tashkil etildi.

“Inson huquqlari uyi” faoliyati

2024-yil 3-dekabrda Inson huquqlari bo‘yicha milliy markazning Axborot-resurs multimediya bo‘limi negizida “Inson huquqlari uyi” axborot-kutubxona markazi tantanali ravishda o‘z faoliyatini  boshladi. “Inson huquqlari uyi” Markaziy Osiyo mintaqasida inson huquqlari bo‘yicha yagona ixtisoslashgan kutubxona hisoblanadi. U zamonaviy kompyuterlar bilan jihozlangan, Internet tarmog‘iga ulangan va Wi-Fi zonalariga egadir.

“Inson huquqlari uyi”da inson huquqlari va erkinliklariga oid adabiyotlar ochiq fondi mavjud bo‘lib, umumiy fondni qariyb 11 mingta kitob va jurnallar tashkil etadi. Bu yerda BMT, YEXHT, Xalqaro Qizil Xoch qo‘mitasi, xalqaro hamda mintaqaviy tashkilotlarning inson huquqlariga oid rasmiy hujjatlari va nashrlari,  darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, dissertatsiyalar, avtoreferatlar, dunyoning turli tillarida chop etilgan huquqiy adabiyotlar, o‘zbek va jahon badiiy adabiyotlari, milliy va xorijiy davriy nashrlar jamlangan.  “Inson huquqlari uyi”ning rasmiy ochilishi munosabati bilan hamkor tashkilotlar tomonidan 1000 dan ortiq adabiyotlar kutubxona fondiga taqdim etildi.

Ko‘plab tashkilotlar va ma’rifatparvar ziyolilarning “Inson huquqlari uyi”ga kitoblar sovg‘a qilishi davom etmoqda. O‘z navbatida, “Inson huquqlari uyi” tomonidan O‘zbekiston Milliy kutubxonasi, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi va barcha viloyatlar markazlaridagi Axborot-resurs markazlarida “Konstitutsiya va inson huquqlari” burchagi tashkil etildi. Ularning tegishli huquqiy adabiyotlar bilan to‘ldirilishi ta’minlandi.

Inson huquqlari bo‘yicha nashrlar

Markazda inson huquqlari sohasida ilmiy-huquqiy, o‘quv, ilmiy-uslubiy va ommabop nashrlar hamda xalqaro shartnomalarning davlat tilidagi to‘plamlari, “Demokratlashtirish va inson huquqlari” hamda “Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari” jurnallari nashr etiladi.

2024-yilda Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz nashriyotida 21 ta kitob, shu jumladan 1 ta darslik, 4 ta monografiya va ilmiy maqolalar to‘plami, 3 ta xalqaro-huquqiy shartnomalar to‘plami, 13 ta axborot nashri chop  etildi. Markaz hamkor tashkilotlar ko‘magida inson huquqlariga doir o‘quv adabiyotlari, xalqaro-huquqiy shartnomalar to‘plami va axborot nashrlarini mamlakatimizdagi boshqa nashriyotlarda ham nashrdan chiqardi.

“Demokratlashtirish va inson huquqlari” jurnali  sahifalarida “O‘zbekiston – 2030” strategiyasining “Yoshlar va biznesni qo‘llab-quvvatlash yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturining maqsadi, vazifalari va mohiyati, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mazmuni va ahamiyati, inson huquqlari sohasida ta’lim, ayollar va bolalar huquqlariga doir mavzularni yoritishga asosiy e’tibor qaratildi. Jurnal tahririyatining ijodiy jamoasi “Oltin qalam” XVIII Milliy mukofoti uchun xalqaro tanlovning “Inson huquqlari va ijtimoiy hayotimiz bilan bog‘liq dolzarb mavzulardagi materiallari uchun” nominatsiyasi g‘olibi bo‘ldi.

Izoh: Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazining 2024-yildagi faoliyatiga doir ushbu hisobot matni 2025-yil 27-fevral kuni bo‘lib o‘tgan Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi  Milliy markazi huzurida qayta tashkil etilgan Jamoatchilik kengashining ta’sis yig‘ilishida muhokama qilingan.

Inson huquqlari bo‘yicha

O‘zbekiston Respublikasi

Milliy markazining

matbuot xizmati