2024 йилда Ўзбекистонда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш, ушбу йўналишда миллий қонунчилик ва ҳуқуқий амалиётни такомиллаштириш бўйича кенг кўламли ишлар амалга оширилди.

“Ўзбекистон – 2030” стратегиясини “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид давлат дастурида ҳар бир инсонга ўз салоҳиятини рўёбга чиқариш учун муносиб шароитлар яратишга қаратилган чора-тадбирлар белгиланди. Давлат дастури мамлакатимизда ёшларга бўлган эътиборни кучайтириш ҳамда катта қисмини шижоатли ёшлар ташкил этадиган тадбиркорлар тоифасини қўллаб-қувватлаш бўйича ишлар кўламини янада кенгайтирди. Унда белгиланган вазифалар БМТнинг 2030 йилгача Барқарор ривожланиш мақсадларининг “ҳеч кимни ортда қолдирмаслик” тамойилига ҳамоҳанг амалга оширилди.

Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий стратегияга мувофиқ ҳамда БМТнинг устав органлари ва шартнома қўмиталари тавсияларини ҳисобга олган ҳолда инсон ҳуқуқ ва эркинликларини, хусусан, болалар, аёллар, ногиронлиги бўлган шахслар ҳуқуқларини ишончли ҳимоя қилиш тизими янада такомиллаштирилди.

Мамлакатимизда 2030 йилгача гендер тенгликка эришиш стратегияси фаол амалга оширилмоқда. Ўзбекистонда хотин-қизларнинг давлат бошқарувидаги улуши оширилди, тадбиркор аёллар сафи икки, олий таълим муассасаларида таълим олаётган қизлар сони олти баробарга кўпайди. Жаҳон банки индексида Ўзбекистон гендер тенглик соҳасида дунёдаги энг тез ривожланаётган 5 та мамлакат қаторида қайд этилди.

Ногиронлиги бўлган шахсларнинг қонуний ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, уларнинг тўлақонли ҳаёт кечиришларини таъминлаш учун янги тизим яратилди.

Ўзбекистонда Халқаро меҳнат ташкилотининг 5 та – “Иш ҳақини ҳимоя қилиш тўғрисида”, “Тўлиқсиз иш вақти шароитларида ишлаш тўғрисида”, “Ишлаётган эркаклар ва аёллар учун тенг муносабатлар ва тенг имкониятлар: оилавий мажбуриятларга эга ходимлар тўғрисида”, “Меҳнат хавфсизлиги ва гигиенаси ҳамда ишлаб чиқариш муҳити тўғрисида”, “Ҳақ тўланадиган таътиллар тўғрисида”ги конвенциялари ратификация қилинди.

Йил давомида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича БМТнинг устав ва шартномавий органлари ҳамда бошқа механизмларининг тавсияларини амалга ошириш мақсадида 7 та Миллий ҳаракатлар режасининг ижроси мониторинг қилинди.

2024 йил 22 март куни Женева шаҳрида БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг 55-сессияси доирасида Универсал даврий ҳисобот бўйича Ўзбекистоннинг тўртинчи миллий ҳисоботи тасдиқланди. Мамлакатимиз Универсал даврий ҳисобот тавсияларини мунтазам бажариб келмоқда.

2024 йил 29 май куни БМТнинг Нью-Йоркдаги штаб-квартирасида Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактга аъзо давлатларнинг 40-сессияси доирасида 2025 – 2028 йиллар учун Инсон ҳуқуқлари қўмитаси аъзолигига сайлов бўлиб ўтди. Сайлов натижаларига кўра, Ўзбекистондан номзод, Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ директори, академик Акмал Саидов номзоди 129 давлат томонидан қўллаб-қувватланди ва Марказий Осиё давлатлари орасида биринчи марта БМТнинг ушбу асосий органига мамлакатимиз вакили сайланди.

Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро стандартлар миллий қонунчилик ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига татбиқ этилиши изчил амалга оширилмоқда. Норматив-ҳуқуқий ҳужжатларнинг лойиҳалари инсон ҳуқуқлари бўйича экспертизадан ўтказилмоқда. 2024 йилда 69 та норматив-ҳуқуқий ҳужжат мазкур экспертизадан ўтказилди.

2024 йил 3 декабрда куни Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон миллий маркази ахборот-ресурс маркази негизида Инсон ҳуқуқлари уйининг расмий очилиш маросими бўлиб ўтди. “Инсон ҳуқуқлари уйи” номи остида инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ва миллий ҳужжатлар, илмий тадқиқотлар, шарҳлар ва таҳлилий ҳисоботларнинг замонавий кутубхонаси шакллантирилди ҳамда ривожлантирилмоқда.

Шунингдек, инсон ҳуқуқлари соҳасида 2024 йилда самарали фаолият олиб борган хорижлик мутахассислар, мамлакатимиз вакиллари ва нодавлат ташкилотларга 10 декабрь – Халқаро инсон ҳуқуқлари куни арафасида “Инсон ҳуқуқлари ҳимояси учун” кўкрак нишони топширилди.

2024 йилда Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий маркази фаолиятини тарғиб этишга қаратилган 5 минг 719 та ахборот Миллий марказ расмий сайтига жойлаштирилди. Миллий марказ матбуот хизматининг ахборотлари, шунингдек, мамлакат  теле-радио каналлари, газеталар, ижтимоий тармоқлар, мессенжерлар ва веб-сайтларда эълон қилинди. Инглиз ва рус тилларига таржима қилинган 210 тага яқин маълумот  оммавий ахборот воситаларида тарқатилди.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида давлат сиёсатининг самарали амалга оширилиши

2024 йилда мамлакатда инсон ҳуқуқлари соҳасидаги ислоҳотларни тизимли амалга оширишга қаратилган махсус стратегик дастурий ҳужжатлар асосида тизимли чора-тадбирлар амалга оширилди. Хусусан, Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий стратегиясини амалга ошириш бўйича “йўл харитаси”да белгиланган вазифалар ижроси Марказ томонидан ҳар чоракда мониторинг қилиб борилди.  Мониторинг натижалари “йўл харитаси”нинг жами 78 та бандидан 69 таси тўлиқ  бажарилганини кўрсатди.

2024 йилда Миллий стратегия доирасида 13 та қонун, 15 та Президент фармон ва қарорлари ҳамда Вазирлар Маҳкамасининг 8 та қарори қабул қилинди.

Шунингдек, Миллий марказ томонидан Ўзбекистон Республикаси қўшилган 45 та асосий халқаро ҳужжат давлат тилига расмий таржима қилинди. Аҳолининг улардан хабардорлигини ошириш мақсадида 4 та халқаро ҳужжатлар тўплами нашр этилди.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг устав органлари ва шартномавий қўмиталари ҳамда бошқа механизмларининг тавсияларини амалга ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси палаталари томонидан тасдиқланган жами 6 та миллий ҳаракатлар режаларининг ижроси бўйича мониторинг амалга оширилди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ томонидан  БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармасининг Марказий Осиё бўйича минтақавий ваколатхонаси ва халқаро нодавлат ташкилотлар билан ҳамкорликда  Универсал даврий ҳисобот тавсияларини амалга оширишга бағишланган давра суҳбатлари, семинарлар, жамоатчилик маслаҳатлашувлари ташкил этилди.

Шунингдек, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенати кенгашларининг қўшма қарори билан тасдиқланган БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссарининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари юзасидан тавсияларини амалга ошириш бўйича “йўл харитаси”да белгиланган вазифаларнинг амалга оширилиши  бўйича миллий маъруза тайёрланди. Шу билан бирга Миллий марказ томонидан халқаро шартномаларни ратификация қилиш масаласи ўрганилди, семинар-тренинглар ташкил этилди, норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар ва  ҳукумат қарори лойиҳалари ишлаб чиқилди, инсон ҳуқуқлари бўйича 10 та ўқув курси  ташкил этилди.

Мамлакатимизда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ногиронлар ҳуқуқлари ва Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенциялари, Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактни амалга ошириш бўйича Миллий ҳаракатлар режалари ишлаб чиқилган бўлиб, 2024 йилда уларнинг изчил ва самарали ижро этилиши таъминланди.

Шунингдек, БМТ Инсон ҳуқуқлари кенгашининг Терроризмга қарши курашиш шароитида инсон ҳуқуқлари ва асосий эркинликларини рағбатлантириш ва ҳимоя қилиш бўйича махсус маърузачисининг Ўзбекистонга ташрифи якунлари юзасидан тавсияларни амалга ошириш бўйича Миллий ҳаракатлар режасининг “йўл харитаси”да белгиланган вазифалар бажарилди.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларини такомиллаштириш

Марказ томонидан 2024 йилда жами 69 та, шу жумладан 45 та қонун, 4 та Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармони, 6 та Ўзбекистон Республикаси Президенти Қарори, 13 та Вазирлар Маҳкамаси Қарори, 1 та идоравий норматив-ҳуқуқий ҳужжат экспертизадан ўтказилиб, уларни такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар тайёрланди.

Жумладан, “Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (Омбудсман) тўғрисида”, “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига бола ҳуқуқларини янада мустаҳкамлаш бўйича ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун лойиҳаларига инсон ҳуқуқлари бўйича хулосалар берилди.

Марказ томонидан “Фуқароларнинг инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилувчи халқаро органларга мурожаат қилиш ҳуқуқини таъминлаш муносабати билан Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида”ги қонун лойиҳаси тайёрланди.  Шунингдек, инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро шартномаларнинг миллий қонунчиликка ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига имплементация қилинишини таъминлаш учун 7 та халқаро шартномани ратификация қилиш бўйича зарур чора-тадбирлар амалга оширилди.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида давлат органлари ва фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорлик

Марказ мамлакатимизда инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш ҳамда ҳимоя қилиш бўйича давлат органлари ва фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорлик қилади.

Жумладан, 2024 йилда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг палаталари, Олий суд, Ички ишлар вазирлиги, Касаба уюшмалари федерацияси, Нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциацияси, “Мадад” нодавлат ташкилоти, Ногиронлар ассоциацияси ва жамияти, Барқарор ривожланиш маркази, шунингдек, бошқа  манфаатдор давлат органлари, илмий муассасалар билан ҳамкорликда  Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ томонидан семинарлар, маҳорат дарслари, сайёр ўқув машғулотлари, юридик коллоквиумлар ва давра суҳбатлари ташкил этилди.

Миллий марказ инсон ҳуқуқлари соҳасида давлат сиёсатининг самарали амалга оширилиши, Ўзбекистон Республикаси халқаро мажбуриятларининг бажарилиши, халқаро ҳуқуқий нормаларни миллий қонунчиликка ва ҳуқуқни қўллаш амалиётига имплементация қилиш, давлат хизматчилари ва мансабдор шахсларнинг инсон ҳуқуқлари маданиятини ошириш, ушбу соҳаларда халқаро ҳамда минтақавий ташкилотлар ва тузилмалар, хорижий мамлакатлар миллий институтлари, давлат органлари ваколатларининг самарали амалга оширилиши, фуқароларнинг мурожаатлари ўз вақтида ва қонуний  ҳал этилиши масалалари бўйича тегишли давлат органлари ҳамда фуқаролик жамияти институтлари билан фаол ҳамкорлик қилди.

2024 йилда Миллий марказ фуқаролик жамияти вакиллари билан биргаликда БМТнинг Ногиронлар ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси, Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пакт нормалари, “Инсон ҳуқуқлари”, “Аёллар ҳуқуқлари” ва “Бола ҳуқуқлари” ўқув курсларини ўқитиш сифати,  жазони ижро этиш муассасаларида инсон ҳуқуқ ва эркинликларига риоя этилиши бўйича мониторинглар ўтказди. Мониторинг тадбирлари Тошкент шаҳри, Наманган, Қашқадарё, Фарғона, Хоразм, Сурхондарё, Андижон, Жиззах, Самарқанд, Сирдарё, Тошкент вилоятлари ҳамда Қорақалпоғистон Республикасида амалга оширилди.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида фуқаролик жамияти институтлари билан инсонларнинг шахсий, сиёсий, иқтисодий, ижтимоий, маданий ва экологик ҳуқуқларини таъминлаш, аёллар, болалар, ногиронлиги бўлган шахслар, ёшлар, кексалар ва аҳолининг бошқа ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлари ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, жамиятнинг ҳуқуқий маданиятини ошириш борасида ҳам кенг кўламли ҳамкорлик  йўлга қўйилди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ва хорижий ташкилотлар билан ҳамкорлик

Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий маркази 2024 йилда хорижий ташкилотлар билан 2 та ҳамкорлик меморандумини имзолади. Биринчи меморандум Туркия Бош омбудсмани, иккинчи меморандум Озарбайжон Президенти Администрацияси қошидаги Ҳуқуқ ва инсон ҳуқуқлари институти билан тузилди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармаси, ЮНЕСКОнинг мамлакатимиздаги ваколатхонаси, БМТ тизимидаги инсон ҳуқуқлари бўйича дастурлар, фондлар ва ихтисослаштирилган муассасалар билан самарали ҳамкорлик қилди.

2024 йил 13-14 июнь кунлари Самарқанд шаҳрида “Экологик муаммолар: ўзгарувчан дунёда инсон ҳуқуқлари келажаги ва барқарор ечимлар топиш” мавзусида Инсон ҳуқуқлари бўйича IV Самарқанд форуми бўлиб ўтди. Анжуман иштирокчиларига Ўзбекистон  Республикаси Президенти мурожаатнома йўллади.

Форум БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссарининг Марказий Осиё бўйича минтақавий бюроси, БМТнинг Ўзбекистондаги жамоаси ва Тараққиёт дастури, ЕХҲТнинг Ўзбекистондаги лойиҳалари мувофиқлаштирувчиси, Ф. Эберт ва К. Аденауэр жамғармалари билан ҳамкорликда ташкил этилди. Анжуманда Европа Иттифоқи, ЕХҲТ, Европа Кенгаши, Ислом ҳамкорлик ташкилоти, МДҲ, ШҲТ, Осиёда ҳамкорлик ва ишонч чоралари бўйича кенгаш, Туркий давлатлар Парламент Ассамблеяси, хорижий давлатларнинг инсон ҳуқуқлари бўйича миллий институтлари раҳбарлари, инсон ҳуқуқлари ва иқлим масалалари бўйича етакчи хорижий экспертлар, Ўзбекистонда фаолият юритаётган дипломатик корпуслар, тадқиқот марказлари, фуқаролик жамияти ва оммавий ахборот воситалари, бизнес доиралар вакиллари қатнашди.

Форумда Иқлим ўзгаришлари шароитида инсон ҳуқуқларини глобал ҳимоя қилиш: барқарор келажак йўлидаги мажбуриятлар ва саъй-ҳаракатлар тўғрисидаги Самарқанд декларацияси қабул қилинди.

Марказ томонидан БМТнинг Қочоқлар ишлари бўйича Олий комиссари бошқармаси, БМТ Қочоқлар ишлари бўйича агентлиги билан ҳамкорликда  фуқаросизликка барҳам бериш бўйича Марказий Осиё мамлакатлари ўртасида ўзаро ҳамкорликдаги саъй-ҳаракатларни кучайтиришга бағишланган минтақавий конференция, Фуқароликка эга эмаслик ва бошпана масалалари бўйича ахборот сессияси ҳамда Фуқароликка эга эмаслик бўйича Марказий Осиё тармоғининг саккизинчи йиллик йиғилиши, БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармасининг Марказий Осиёдаги минтақавий ваколатхонаси билан ҳамкорликда “Мажбурий кўчириш: жадал урбанизация шароитида инсон ҳуқуқларини қандай кафолатлаш мумкин?” мавзусида жамоатчилик маслаҳатлашуви, “Ўзбекистон Республикасининг инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси қабул қилинганлигининг 75 йиллигини нишонлаш кампанияси доирасида ўз зиммасига олган ихтиёрий мажбуриятларни бажариши” мавзусида халқаро инсон ҳуқуқлари кунига бағишланган давра суҳбати ташкил этилди.

Марказга 2024 йилда БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг махсус процедуралари тизими орқали кенгаш махсус маърузачилари томонидан юборилган, шунингдек, якка тартибдаги мурожаатлар бўйича жўнатилган 22 та ҳужжат келиб тушди. Марказ уларда келтирилган масалалар юзасидан вазирлик ҳамда идоралар томонидан берилган ахборот асосида маълумотнома тайёрлаб, БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг махсус маърузачисига тақдим этди.

Марказ Европа Иттифоқи ҳамда Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилоти билан ўзаро ҳамкорликда “Ногиронлиги бўлган шахсларнинг ҳуқуқлари: халқаро андозалар ва миллий амалиёт”  мавзусида семинар, “«Нельсон Мандела қоидалари» халқаро ўқув дастури билан танишиш бўйича ўқув қўлланмаси асосида қийноқларнинг олдини олиш ва инсон ҳуқуқларини рағбатлантириш” мавзусида мутахассисларни тайёрлаш бўйича ўқув курси, “Аёллар етакчилигини рағбатлантириш”, “Истанбул протоколига мувофиқ қийноқ ва шафқатсиз муомалага оид суд-тиббий ҳужжатлар” мавзуларида семинар-тренинг ташкил этилди.

2024 йилда бир қатор хорижий делегациялар инсон ҳуқуқлари бўйича ўзаро тажриба алмашиш мақсадида юртимизга ташриф буюрди.

Жумладан, Ўзбекистоннинг инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш органлари вакиллари билан расмий учрашувлар ўтказиш ва долзарб масалаларни муҳокама қилиш мақсадида Хитойнинг Инсон ҳуқуқларини ўрганиш жамияти Доимий қўмита раиси ўринбосари Сзян Сзянго бошчилигидаги делегация аъзолари расмий ташрифни амалга оширди. Ташриф доирасида “Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги глобал тенденциялар ва минтақавий жиҳатлар: ўзбек-хитой нуқтаи назари” мавзусида давра суҳбати ўтказилди.

Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг таклифига биноан БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашининг Муносиб уй-жой масаласи бўйича махсус маърузачиси Б. Ражагопал бошчилигидаги делегaциянинг мамлакатимизга ташрифи амалга оширилди. Ташриф доирасида Б. Ражагопал Судьялар олий кенгаши ҳузуридаги Судьялар олий мактаби тингловчилари учун маъруза қилди ҳамда уй-жой соҳасида фаолият юритаётган бизнес тузилмалари, қурилиш компаниялари, бошқарув хизматларини кўрсатувчи компаниялар вакиллари билан мулоқотда бўлди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси миллий маркази томонидан махсус маърузачи Б. Ражагопалнинг Ўзбекистонга ташрифи якунлари юзасидан тавсияларини амалга ошириш бўйича “йўл харитаси” ишлаб чиқилмоқда.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш доирасида Миллий марказ ходимлари томонидан хорижий мамлакатларга ташрифлар амалга оширилиб, ўзаро ҳамкорликни кенгайтириш, тажриба алмашиш ҳамда инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўйича долзарб масалалар муҳокама қилинди.

Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари

2024 йилда фуқаролар томонидан Марказга жами 1455 та мурожаат йўлланди. Мурожаатларнинг 506 таси фуқаролардан тўғридан-тўғри қабул жараёнида, 908 таси алоқа тармоғи воситалари (асосан, почта ва виртуал қабулхоналар) орқали олинди. 41 та аноним мурожаат келиб тушди.

47 та мурожаат Ўзбекистон Республикаси Президентининг ҳамда Олий Мажлис Қонунчилик палатасининг виртуал қабулхоналари орқали, 239 таси Миллий марказнинг виртуал қабулхонаси орқали қабул қилинди.

Мурожаатларнинг 1210 таси ариза, 199 таси шикоят ва 5 таси таклифдан иборат.

2024 йил давомида Марказ қабулхонасида жами 600 нафардан ортиқ фуқаронинг мурожаати тингланиб, шундан 506 нафарининг ёзма мурожаати иш юритишга қабул қилинган. 100 нафарга яқин фуқарога ҳуқуқий тушунтириш ва маслаҳатлар берилган.

1211 та мурожаат тааллуқлилиги бўйича тегишли идораларга кўриб чиқиш учун юборилган, шундан 203 та мурожаат бўйича ҳуқуқий тушунтиришлар берилган.

Ҳудудлар кесимида таққосланганда, энг кўп мурожаат Тошкент шаҳри (419 та), Қашқадарё (244 та), Тошкент (241 та), Самарқанд (84 та), Фарғона (72 та) ва Сурхондарё (65 та) вилоятларида яшовчи фуқаролардан келиб тушганини кўриш мумкин. Аксинча, Қорақалпоғистон Республикаси, Навоий, Хоразм, Сирдарё, Жиззах ва Андижон вилоятлари аҳолисидан келиб тушган мурожаатлар сони камайган.

Кўриб чиқилган мурожаатларнинг 686 таси ижтимоий-иқтисодий, 563 таси шахсий, 145 таси сиёсий ва 20 таси маданий ҳуқуқларга оид ҳисобланади.

Миллий марказ томонидан кўриб чиқилган мурожаатларнинг 237 таси – фуқароларнинг одил судловга оид ҳуқуқлари, 129 таси – суриштирув ва дастлабки тергов органлари мансабдор шахсларининг хатти-ҳаракатлари, 169 таси – мурожаатчиларнинг маҳаллий давлат ҳокимияти идоралари қарорларидан норозилиги, 297 таси – давлат идоралари, муассасалари ва ташкилотларининг қарорлари ҳамда мансабдор шахсларнинг хатти-ҳаракатларига тааллуқлидир. Шунингдек мурожаатларнинг 88 таси – муносиб турмуш кечириш, 135 таси – давлат органларига мурожаат қилиш, 224 таси – шахсий мулк ҳуқуқлари, 57 таси – суд қарорлари ижроси билан боғлиқдир.

Мониторинг натижасида, ўтган йилларда бўлгани каби 2024 йилда ҳам келиб тушган мурожаатларнинг аксарияти одил судловни амалга ошириш, суд қарорларидан, дастлабки тергов ҳаракатлари ҳамда уларни олиб борган масъул шахсларнинг, шунингдек, маҳаллий давлат ҳокимияти идораларининг қарорларидан норозилик, ер ажратиш, шахсий мулкка ва уй-жойга бўлган ҳуқуқларга доир экани маълум бўлди.

Масалан, фуқаронинг “Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди тўғрисида”ги Конституциявий қонуннинг 86-моддаси биринчи қисмида назарда тутилган нормага тушунтириш бериш юзасидан Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига мурожаат қилишни сўраб ёзган аризаси ва тегишли ҳужжатлар ўрганилиб, Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ томонидан Конституциявий судга мурожаат киритилди. Иш Конституциявий судда 2024 йилнинг 18 ва 23 июль кунлари кўриб чиқилиб, мурожаат қаноатлантирилди ва “Ўзбекистон Республикаси Конституциявий суди тўғрисида”ги Конституциявий қонуннинг 86-моддаси биринчи қисмига расмий шарҳ бериш тўғрисида қарор қабул қилинди.

Миллий марказ томонидан турли давлат идоралари ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларига 2024 йил давомида юборилган 420 дан ортиқ тавсиянинг кўриб чиқилиши натижасида:

• 85 та мурожаат қаноатлантирилди, яъни фуқароларнинг ҳуқуқлари тикланди ҳамда қонуний ҳуқуқ ва манфаатларининг рўёбга чиқарилишида амалий ёрдам берилди;

• 203 та ҳолатда фуқароларга қонунчилик ҳужжатлари талаблари бўйича тегишли ҳуқуқий тушунтиришлар берилди.

Судларда инсон ҳуқуқ ва эркинликлари таъминланишини кузатиш мақсадида жами 14 та суд жараёнларида Марказ вакили иштирок этди. Бундан ташқари, 2024 йил давомида телефон қўнғироқлари орқали мурожаат қилган 3650 нафардан ортиқ фуқароларга ҳуқуқий маслаҳатлар берилди.

Миллий марказ киритган тавсияларга биноан фуқароларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлари тикланмоқда, шунингдек, бу жараёнда мурожаат эгаларига моддий зарар ундириб берилиши таъминланмоқда.

Инсон ҳуқуқлари соҳасида  таълим ва маърифат

Марказ инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари масалалари бўйича маърифат ҳамда таълим тизимини такомиллаштириб бормоқда. 2024 йилда Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ томонидан жами 110 та тадбир, шу жумладан 29 та ўқув-маърифий, 24 та илмий, 15 та ахборий-маърифий, 4 та мониторинг тадбири, 18 та давра суҳбати, 2 та илмий-амалий конференция ва 1 та халқаро Форум ўтказилди.

Мазкур тадбирлар халқаро ташкилотлар, давлат органлари ва фуқаролик жамияти институтлари билан ҳамкорликда ташкил этилди.

Хусусан, БМТ Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармасининг Марказий Осиё бўйича минтақавий ваколатхонаси 13 та, ЕХҲТнинг Ўзбекистондаги лойиҳалари мувофиқлаштирувчиси 7 та, “UPR INFO” халқаро нодавлат ташкилоти 3 та, Бош прокуратура 14 та, Ички ишлар вазирлиги 18 та, Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги 4 та, Ўзбекистон Ногиронлар ассоциацияси 6 та, олий таълим муассасалари 11 та, Ўзбекистон Нодавлат нотижорат ташкилотлари миллий ассоциацияси 4 та тадбирни ташкил этишда Марказга яқиндан кўмак берди.

2024 йилда хорижий ва миллий ташкилотлар томонидан ўтказилган 96 та тадбирда, шу жумладан  17 та илмий-амалий конференция,  17 та давра суҳбати, 41 та ўқув-илмий ҳамда 5 та ахборий-маърифий фаолият йўналишидаги тадбирда Марказ вакиллари маъруза билан иштирок этди.

Ўзбекистон Республикасида Инсон ҳуқуқлари соҳасидаги Жаҳон таълим дастурининг тўртинчи босқичини амалга ошириш бўйича Миллий таълим дастури ва “йўл харитаси”нинг ижросини таъминлаш мақсадида ушбу ҳужжатлар тегишли вазирлик, идора ва ташкилотларга тақдим қилинди. “Йўл харитаси”га мувофиқ, Миллий марказ ташаббуси билан “Аёллар ҳуқуқлари” мавзусида Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ҳамда Аёлларни реабилитация қилиш ва мослаштириш республика маркази билан ҳамкорликда ўтган йилнинг июль ойида уч кунлик онлайн ўқув курси ўтказилди.

Марказ йил давомида миллий ва халқаро экспертларни жалб қилган ҳолда Ўзбекистоннинг инсон ҳуқуқлари соҳасидаги халқаро мажбуриятларини бажаришда фаол иштирок этаётган вазирлик ва идоралар,  прокуратура ва ички ишлар, жазони ижро этиш муассасаларининг масъул ходимлари, туман (шаҳар) судьялари учун ўқув курслари ташкил этди. Мазкур ўқув машғулотлари Ўзбекистон Фанлар академияси, Ички ишлар вазирлиги академияси, Давлат ва ҳуқуқ, Малака ошириш институтларининг етакчи профессорлари ва ўқитувчилари томонидан  ўтказилди.

Шунингдек, Миллий марказ томонидан Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенцияси қабул қилинганлигининг 35 йиллиги, Хотин-қизларни камситишнинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциянинг 45 йиллиги, БМТнинг Қийноқлар ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ёки жазога қарши конвенцияси қабул қилинганининг 45 йиллиги кенг нишонланди.

Аҳолининг ҳуқуқий маданиятини юксалтириш мақсадида тегишли ташкилотлар билан ҳамкорликда “Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлари соҳасида таълим ва инновациялар”, “Инсон ҳуқуқлари болалар нигоҳида” танловлари ташкил этилди.

“Инсон ҳуқуқлари уйи” фаолияти

2024 йил 3 декабрда Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказнинг Ахборот-ресурс мультимедия бўлими негизида “Инсон ҳуқуқлари уйи” ахборот-кутубхона маркази тантанали равишда ўз фаолиятини  бошлади. “Инсон ҳуқуқлари уйи” Марказий Осиё минтақасида инсон ҳуқуқлари бўйича ягона ихтисослашган кутубхона ҳисобланади. У замонавий компьютерлар билан жиҳозланган, Интернет тармоғига уланган ва Wi-Fi зоналарига эгадир.

“Инсон ҳуқуқлари уйи”да инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига оид адабиётлар очиқ фонди мавжуд бўлиб, умумий фондни қарийб 11 мингта китоб ва журналлар ташкил этади. Бу ерда БМТ, ЕХҲТ, Халқаро Қизил Хоч қўмитаси, халқаро ҳамда минтақавий ташкилотларнинг инсон ҳуқуқларига оид расмий ҳужжатлари ва нашрлари,  дарсликлар, ўқув қўлланмалари, диссертациялар, авторефератлар, дунёнинг турли тилларида чоп этилган ҳуқуқий адабиётлар, ўзбек ва жаҳон бадиий адабиётлари, миллий ва хорижий даврий нашрлар жамланган.  “Инсон ҳуқуқлари уйи”нинг расмий очилиши муносабати билан ҳамкор ташкилотлар томонидан 1000 дан ортиқ адабиётлар кутубхона фондига тақдим этилди.

Кўплаб ташкилотлар ва маърифатпарвар зиёлиларнинг “Инсон ҳуқуқлари уйи”га китоблар совға қилиши давом этмоқда. Ўз навбатида, “Инсон ҳуқуқлари уйи” томонидан Ўзбекистон Миллий кутубхонаси, шунингдек, Қорақалпоғистон Республикаси ва барча вилоятлар марказларидаги Ахборот-ресурс марказларида “Конституция ва инсон ҳуқуқлари” бурчаги ташкил этилди. Уларнинг тегишли ҳуқуқий адабиётлар билан тўлдирилиши таъминланди.

Инсон ҳуқуқлари бўйича нашрлар

Марказда инсон ҳуқуқлари соҳасида илмий-ҳуқуқий, ўқув, илмий-услубий ва оммабоп нашрлар ҳамда халқаро шартномаларнинг давлат тилидаги тўпламлари, “Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари” ҳамда “Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари” журналлари нашр этилади.

2024 йилда Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ нашриётида 21 та китоб, шу жумладан 1 та дарслик, 4 та монография ва илмий мақолалар тўплами, 3 та халқаро-ҳуқуқий шартномалар тўплами, 13 та ахборот нашри чоп  этилди. Марказ ҳамкор ташкилотлар кўмагида инсон ҳуқуқларига доир ўқув адабиётлари, халқаро-ҳуқуқий шартномалар тўплами ва ахборот нашрларини мамлакатимиздаги бошқа нашриётларда ҳам нашрдан чиқарди.

“Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари” журнали  саҳифаларида “Ўзбекистон – 2030” стратегиясининг “Ёшлар ва бизнесни қўллаб-қувватлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастурининг мақсади, вазифалари ва моҳияти, янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг мазмуни ва аҳамияти, инсон ҳуқуқлари соҳасида таълим, аёллар ва болалар ҳуқуқларига доир мавзуларни ёритишга асосий эътибор қаратилди. Журнал таҳририятининг ижодий жамоаси “Олтин қалам” XVIII Миллий мукофоти учун халқаро танловнинг “Инсон ҳуқуқлари ва ижтимоий ҳаётимиз билан боғлиқ долзарб мавзулардаги материаллари учун” номинацияси ғолиби бўлди.

Изоҳ: Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий марказининг 2024 йилдаги фаолиятига доир ушбу ҳисобот матни 2025 йил 27 февраль куни бўлиб ўтган Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси  Миллий маркази ҳузурида қайта ташкил этилган Жамоатчилик кенгашининг таъсис йиғилишида муҳокама қилинган.

Инсон ҳуқуқлари бўйича

Ўзбекистон Республикаси

Миллий марказининг

матбуот хизмати