So‘nggi yillarda mamlakatimiz Birlashgan Millatlar Tashkiloti faoliyatida tobora izchil ishtirok etmoqda. Xususan, joriy yilning o‘zida nafaqat O‘zbekiston, balki Markaziy Osiyo uchun birinchi marta  mamlakatimiz  vakili BMTning  muhim  va  nufuzli  organi  —  Inson huquqlari qo‘mitasiga  2025-2028  yillar uchun saylandi. Shuningdek, O‘zbekiston 2025-2027-yillarga mo‘ljallangan BMT Iqtisodiy va ijtimoiy kengashi (ECOSOS) va Xalqaro mehnat tashkiloti Ma’muriy kengashi a’zosi bo‘ldi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev taklifiga binoan BMT Bosh kotibi Antoniu Guterrishning 2024-yil 30-iyun – 1-iyul kunlari yurtimizga amalga oshirgan rasmiy tashrifi BMT bilan O‘zbekiston o‘rtasidagi hamkorlik munosabatlari yanada faollik kasb etayotgan ana shunday qizg‘in davrga to‘g‘ri keldi. Bu tashrif A.Guterrishning BMT rahbari sifatida mamlakatimizga ikkinchi rasmiy safaridir.

O‘zbekiston erishayotgan yutuqlarning yorqin  dalili bo‘lgan bu muhim voqealar BMT mamlakatimizning barqaror rivojlanish va iqtisodiy o‘sishga erishish yo‘lidagi sa’y-harakatlarini amalda qo‘llab-quvvatlashini yaqqol tasdiqlaydi. Shu bilan birga, bu ulkan ahamiyatli omillar O‘zbekistonning inson huquqlarini kengaytirish borasidagi prinsipial pozitsiyasi dunyoda keng e’tirof etilganidan dalolat beradi.

Mamlakatimizning BMT bilan munosabatlari tarixiga to‘xtaladigan bo‘lsak, birinchi navbatda,  O‘zbekiston 1992-yil 2-mart kuni mazkur nufuzli xalqaro tashkilotga to‘la huquqli a’zo sifatida qabul qilinganligini ta’kidlash lozim. Shundan buyon Nyu-York shahridagi BMT Bosh qarorgohida mustaqil davlatimiz bayrog‘i hilpirab turibdi. Vatanimiz nomi oliy minbarlarda mag‘rur jaranglamoqda. O‘zbekiston BMTning barcha tadbirlarida faol ishtirok etmoqda.

BMT hozirgi vaqtda 193 davlatni birlashtirgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti qayd etganidek, “1945-yilda tashkil etilganidan buyon BMT xalqaro miqyosda tinchlik va xavfsizlikni saqlash, barqaror rivojlanishni ta’minlash, inson huquqlarini himoya qilish va rag‘batlantirishda markaziy muvofiqlashtiruvchi rol o‘ynaydigan chinakam universal xalqaro tuzilmaga aylandi”.

O‘zbekiston o‘z tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida belgilagan asosiy xalqaro tashkilot bilan hamkorlikka katta ahamiyat qaratadi. Davlatimiz BMT Ustavi, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi va boshqa asosiy xalqaro shartnomalardagi maqsad va prinsiplarga sodiq bo‘lib, o‘z zimmasiga olgan majburiyatlarni og‘ishmay bajarib kelmoqda. 

BMTning teng huquqli va to‘laqonli a’zosi sifatida O‘zbekiston tenglik, hamkorlik, ko‘ptomonlamalik va xalqaro siyosiy tizimni himoya qilish prinsiplariga so‘zsiz amal qilishini namoyish etmoqda. So‘nggi vaqtlarda xalqaro nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, yangi global qurolli to‘qnashuvlarning oldini olish, mamlakatlar o‘rtasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, global muloqot, global harakatlar va butun dunyoda inson huquqlarini himoya qilish kabi g‘oyalarni faol ilgari surmoqda. 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2023-yil 19-sentyabr kuni Nyu-York shahrida, BMT Bosh Assambleyasi 78-sessiyasining umumiy munozaralari doirasida Tashkilot Bosh kotibi Antoniu Guterrish bilan uchrashuv o‘tkazdi. Unda O‘zbekistonning BMT bilan hamkorligini yanada kengaytirish istiqbollari, eng avvalo, barqaror rivojlanish sohasidagi milliy vazifa va maqsadlarni ro‘yobga chiqarish masalalari ko‘rib chiqildi.

E’tibor bering: o‘sha uchrashuvda keyingi yillarda O‘zbekiston va BMT o‘rtasidagi hamkorlik misli ko‘rilmagan yuksak darajaga chiqqani qayd etildi. Birgalikda qariyb 140 ta dastur va loyihalar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasining 6 ta rezolyutsiyasi qabul qilindi, Orolbo‘yi mintaqasi aholisini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus Trast fondi faoliyat yuritmoqda.

O‘zbekiston Prezidenti BMT Bosh Assambleyasining 78-sessiyasi doirasida Jahon savdo tashkiloti (JST) bosh direktori Ngozi Okonjo-Iveala bilan ham uchrashuv o‘tkazdi. Uchrashuvda O‘zbekistonning tez fursatda JSTga a’zo bo‘lishi bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-tadbirlar muhokama qilindi.

O‘z navbatida, Prezidentimiz 2023-yil 7-sentyabr kuni Oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha xalqaro konferensiyada ishtirok etish uchun mamlakatimizda bo‘lib turgan BMT Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti (FAO) bosh direktori Syuy Dun’yuyni qabul qildi.  Muloqot asnosida O‘zbekiston va FAO o‘rtasida 2030-yilga qadar mo‘ljallangan yangi hamkorlik dasturiga qishloq xo‘jaligini ilmiy tadqiqotlar va innovatsiyalar asosida modernizatsiya qilish, agrar sohani raqamlashtirish, moliyaviy qo‘llab-quvvatlashning ta’sirchan vositalarini amalga oshirish va agrooziq-ovqat tizimini boshqarishning samarali mexanizmlarini joriy etish bo‘yicha qo‘shma tadbirlarni kiritishga kelishib olindi.

O‘zbekiston Prezidenti 2023-yil 18-avgust kuni BMT Bosh kotibining siyosiy masalalar va tinchlikni barpo etish masalalari bo‘yicha yordamchisi Miroslav Yencha boshchiligidagi ushbu nufuzli global tuzilma delegatsiyasini qabul qildi. Uchrashuvda uzoq muddatli Barqaror rivojlanish maqsadlarini ro‘yobga chiqarish borasida BMT institut va markazlari bilan ko‘p qirrali hamkorlikni yanada kengaytirish masalalari muhokama qilindi.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 2023-yil 15-mart kuni BMT Inson huquqlari bo‘yicha Oliy komissari Folker Turkni qabul qildi. O‘zaro muloqotda inson manfaatlarini ilgari surish va huquqlarini himoya qilish masalalarida O‘zbekiston bilan BMT tuzilmalari o‘rtasidagi konstruktiv muloqot va amaliy hamkorlikni yanada rivojlantirishning dolzarb masalalari muhokama qilindi.

Davlatimiz rahbari keyingi yillarda BMT bilan ushbu sohadagi hamkorlikda yuksak darajaga erishilganini mamnuniyat bilan qayd etib, inson huquq va manfaatlarini himoya qilish Birlashgan Millatlar Tashkiloti Barqaror rivojlanish maqsadlariga to‘liq hamohang bo‘lgan O‘zbekistondagi islohotlar strategiyasining bosh ustuvor yo‘nalishi ekanini ta’kidladi. BMT Oliy komissari O‘zbekistonning bolalar va majburiy mehnatga barham berish, gender tenglikni ilgari surish, sud idoralarining mustaqilligini va qonun ustuvorligini ta’minlash borasidagi muvaffaqiyatlarini yuqori baholadi.

Bu – O‘zbekiston bilan BMT o‘rtasidagi amaliy hamkorlik doirasida atigi so‘nggi bir yilda bo‘lib o‘tgan oliy darajadagi uchrashuv va muloqotlar haqida ayrim misollar, xolos. Binobarin, o‘zaro hamkorligimiz o‘ttiz yildan ortiq shonli tarixga ega.

Bundan 31-yil ilgari – 1993-yil 24-oktyabrda Toshkentda BMT vakolatxonasi ochilgan. O‘zbekistonda BMTning o‘ndan ortiq dasturi, fond va agentliklari, shu jumladan, BMT Taraqqiyot dasturi, Aholishunoslik fondi (YUNFPA), Bolalar fondi (YUNISEF), Narkotiklar va jinoyatchilikka qarshi kurash boshqarmasi, OIV/OITS bo‘yicha birlashgan dastur, Gender tenglik, Ayollarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish masalalari bo‘yicha tuzilmalari faoliyat ko‘rsatmoqda.

Mamlakatimiz BMT va uning qator ixtisoslashtirilgan muassasalari, Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti, Xalqaro mehnat tashkiloti, Jahon intellektual mulk tashkiloti, Fan, ta’lim va madaniyat masalalari bo‘yicha tashkilot, Jahon oziq-ovqat tashkiloti, Jahon banki, MAGATE va boshqa xalqaro tashkilotlar ishida faol ishtirok etayotir. 

Turli yillarda O‘zbekistonga BMT bosh kotiblari – Kofi Annan, Pan Gi Mun, 2017-yili – amaldagi Bosh kotib Antoniu Guterrish tashrif buyurgan. O‘zbekiston BMTning maxsus protseduralari bilan o‘zaro hamkorlik borasida ham sezilarli yutuqlarga erishdi. Bu o‘rinda 2021-yil dekabrida O‘zbekistonga BMTning Terrorizmga qarshi kurash sharoitida inson huquqlari va asosiy erkinliklarni himoya qilish va rag‘batlantirish masalalari bo‘yicha maxsus ma’ruzachisi Fionnuala Ni Aolayn tashrif buyurganini alohida qayd etish lozim.

Mamlakatimiz BMTning teng huquqli a’zosi sifatida uning maqsad va vakolatlariga qat’iy rioya etadi. O‘zbekiston o‘z ovozi va maqomidan foydalanib, BMT faoliyatining barcha sohalariga doir o‘ta muhim va dolzarb tashabbuslarni ilgari suradi. 

O‘zbekistonning BMT huzuridagi doimiy vakolatxonalari Nyu-York (AQSH), Jeneva (Shveysariya) shaharlaridagi BMT bo‘limlari huzurida, boshqa xalqaro tashkilotlar huzuridagi vakolatxonamiz Vena shahridagi (Avstriya) BMT bo‘limida faoliyat ko‘rsatadi. 

O‘zbekistonning BMT bilan hamkorligi so‘nggi yillarda mutlaqo yangi darajaga ko‘tarildi. Prezident Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida, 2020-yil 25-sentyabrda videokonferensiya shaklida tashkil etilgan 75-yubiley sessiyasida, shuningdek, 2021-yilda BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining 46- sessiyasida onlayn shaklda va Bosh Assambleyaning 76-sessiyasida ma’ruza qildi.

Bu nufuzli anjumanlarda davlatimiz rahbari O‘zbekistonning xalqaro va mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash, ta’lim, ma’naviyat, ekologiya, turizmni yanada rivojlantirish, inson huquqlarini himoya qilish va boshqa sohalardagi tashabbuslarini e’lon qildi. Mamlakatimizda 2017-2021-yillarda amalga oshirilgan Harakatlar strategiyasi doirasidagi shiddatli islohotlar tufayli BMT bilan hamkorlik aloqalarimiz darajasi tubdan yuksaldi.

O‘zbekistonning keyingi yillardagi sa’y-harakatlarining xalqaro e’tirofi BMT Bosh Assambleyasi qator maxsus rezolyutsiyalarining qabul qilinishida namoyon bo‘ldi. Jumladan, qisqa davrda: «Markaziy Osiyoda tinchlik, barqarorlik va barqaror taraqqiyotni ta’minlash bo‘yicha mintaqaviy va xalqaro hamkorlikni mustahkamlash», «Ma’rifat va diniy bag‘rikenglik», «Barqaror turizm va Markaziy Osiyoda barqaror taraqqiyot», «Orolbo‘yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasi deb e’lon qilish» bo‘yicha rezolyutsiyalar qabul qilingani bu fikrimizni yaqqol tasdiqlaydi.

BMT shafeligida yurtimizda bir qancha xalqaro konferensiyalar tashkillashtirildi. Xususan, 2017-yil noyabrida Samarqandda “Markaziy Osiyo: bir o‘tmish va umumiy kelajak, barqaror taraqqiyot va o‘zaro farovonlik yo‘lida hamkorlik” konferensiyasi, 2018-yil martida Toshkentda “Tinchlik jarayoni, xavfsizlik sohasida hamkorlik va mintaqaviy sheriklik” mavzusida, 2021-yilda Xivada “Markaziy Osiyo jahon sivilizatsiyalari chorrahasida” xalqaro forumlar bo‘lib o‘tdi. 

Markaziy Osiyo davlat rahbarlarining Maslahatlashuv uchrashuvlari o‘tkazildi. Orolbo‘yi mintaqasi uchun inson xavfsizligi bo‘yicha ko‘psheriklik trast fondi tuzildi. BMT Bosh Assambleyasining rasmiy hujjati sifatida Pandemiya davridagi davlatlarning ixtiyoriy majburiyatlari xalqaro kodeksi tasdiqlandi. Unda har bir davlatning fuqarolari va xalqaro hamkorlari oldidagi majburiyatlari aks etishi kerakligi belgilangan.

Shuni ham ta’kidlash joizki, 2022-2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasida inson huquqlari mamlakatni siyosiy-huquqiy va ijtimoiy-iqtisodiy modernizatsiya qilish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlarda markaziy o‘rin egallaydi. Binobarin, O‘zbekiston “BMTning inson manfaatlari yo‘lida sa’y-harakatga da’vati” ni qo‘llab-quvvatlaydi.

O‘zbekistonda inson huquqlari himoyasi BMT bilan hamkorlikning ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida ko‘riladi. Bugun mamlakatimizda demokratiyaning zamonaviy va inson huquqlari mezonlariga javob beradigan barqaror siyosiy tizimi barpo etilgan. Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi organlar va barcha darajadagi sud hokimiyati faol ishlamoqda.

 Eng muhimi, jamiyatimizda Konstitutsiyaga va mamlakat qonunlariga hurmat tuyg‘usi kuchaymoqda, “Inson sha’ni va qadr-qimmati yo‘lida” ustuvor prinsipi hayotda o‘z tasdig‘ini topmoqda. BMT Bosh Assambleyasi sessiyasida 2020-yil 13-oktyabr kuni bo‘lib o‘tgan saylovlarda O‘zbekiston milliy davlatchiligimiz tarixida ilk bor BMTning Inson huquqlari bo‘yicha kengashi a’zoligiga uch yil muddatga – 2021-2023-yillarga saylangach, o‘zining ayni prinsipga sodiqligini xalqaro miqyosda ham amalda namoyon qilishda izchil davom etdi.

O‘zbekistonning BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashi a’zosi sifatida zimmasiga olgan majburiyatlari doirasidagi faoliyati haqida so‘z yuritganda, xususan, mamlakatimiz 2021-yilda BMT Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyasini ratifikatsiya qilganini alohida qayd etish lozim. O‘z navbatida, 2022-yil dekabrida “Markaziy Osiyo mamlakatlari yetakchi ayollarining muloqoti” shafeligida, fuqarolik jamiyatining xotin-qizlar tashkilotlari va “BMT-ayollar” tuzilmasi ishtirokida mintaqaviy forum o‘tkazildi.

O‘zbekiston tashabbusi bilan BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashining Pandemiya sharoitida yoshlar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risidagi rezolyutsiyasi qabul qilindi. O‘tgan yil avgustida Toshkentda “Global harakatlarga yoshlarni jalb qilish” mavzusida Yoshlar huquqlari bo‘yicha butunjahon konferensiyasi bo‘lib o‘tdi.

Mamlakatimiz delegatsiyasi 2024-yil fevral oyida Jeneva shahrida ochilgan BMT Inson huquqlari bo‘yicha kengashi 55-sessiyasining Yuqori darajadagi segmenti ishida ishtirok etdi. Xalqaro hamjamiyat e’tiboriga yangi tahrirdagi Konstitutsiya va Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi hamda va “O‘zbekiston-2030” strategiyasi doirasida mamlakatimizdagi demokratik o‘zgarishlarni istiqbolda yanada chuqurlashtirishga qaratilgan ustuvor yo‘nalishlar haqida zarur ma’lumotlar taqdim etildi.

O‘zbekiston nafaqat Inson huquqlari bo‘yicha kengash, balki Iqtisodiy va ijtimoiy kengash komissiyasi, YUNESKOning madaniy meros bo‘yicha qo‘mitasi va ko‘plab boshqa tuzilmalarda ham faol ishtirok etmoqda. Mamlakatimiz bilan BMT va uning tuzilmalari o‘zaro hamkorligining keyingi davrdagi amaliy natijalari haqida uzoq to‘xtalish mumkin.

Jumladan, 2024-yil fevralida mamlakatimizda – Samarqand shahrida BMTning Yovvoyi hayvonlarning ko‘chib yuruvchi turlarini saqlab qolishga doir konvensiyasi Tomonlar konferensiyasining 14-yig‘ilishi o‘tkazildi. Shu o‘rinda 2023-yilning dekabr oyida bu yerda cho‘llanishga qarshi kurash bo‘yicha xalqaro anjuman o‘tkazilganini ham qayd etish lozim.

Samarqandda, shuningdek, 2023-yil 16-oktyabrda BMTning Jahon sayyohlik tashkiloti Bosh Assambleyasi sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Unda Prezident Shavkat Mirziyoyev turizm sohasining yangi muammolar va zamonaviy xatarlar oldida barqarorligi va moslashuvchanligi borasida o‘z fikrlarini bildirdi.

O‘zbekiston Prezidenti 2023-yil 1-dekabr kuni Dubay shahrida o‘tkazilgan BMT Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha konferensiyasining (COP28) asosiy yalpi sessiyasi ishida ishtirok etdi va nutq so‘zladi. Bu iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash bo‘yicha umumbashariy g‘oyalarga doimo sodiqligimizning o‘ziga xos tasdig‘i bo‘ldi.

Prezidentimiz 2023-yil 24-noyabr kuni Boku shahrida BMTning Markaziy Osiyo iqtisodiyotlari uchun maxsus dasturi (SPEKA) birinchi sammitida ishtirok etdi. Davlatimiz rahbari so‘zining avvalida barcha ishtirokchilarni 1998-yilda Toshkent deklaratsiyasi bilan ta’sis etilgan dasturning 25-yilligi hamda BMT Bosh Assambleyasining ushbu qutlug‘ sanaga bag‘ishlangan alohida rezolyutsiyasi qabul qilingani bilan qutlab, O‘zbekiston xalqlarimizning barqaror taraqqiyoti va farovonligini ta’minlash maqsadida SPEKA mintaqaviy dasturi doirasidagi ko‘p tomonlama sheriklikka sodiqligini yana bir bor tasdiqladi.

Davlatimiz rahbari 2023-yil sentyabrida Nyu-York shahrida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 78-sessiyasining umumsiyosiy munozaralarida nutq so‘zladi. Prezidentimiz, jumladan, O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlarga alohida to‘xtaldi hamda global va mintaqaviy kun tartibining eng dolzarb masalalari yechimiga qaratilgan qator tashabbuslarni ilgari surdi.

Nyu-York shahridagi BMT bosh qarorgohida Tashkilot Bosh Assambleyasi tomonidan 2024-yil 26-fevral kuni "2027-yil – Xalqaro barqaror va yashovchan turizm yili" rezolyutsiyasi bir ovozdan ma’qullandi. O‘zbekiston Respublikasi tomonidan ilgari surilgan ushbu rezolyutsiyaga 80 dan ortiq a’zo mamlakat hammualliflik qildi.

Rezolyutsiya 2027-yilni Xalqaro barqaror va yashovchan turizm yili deb e’lon qilishni qaror qiladi hamda BMTning Jahon sayyohlik tashkilotini hukumatlar, BMT tizimidagi tuzilmalar, mintaqaviy tashkilotlar bilan birgalikda yilni muvaffaqiyatli o‘tkazish uchun kompleks choralar ko‘rishga chaqiradi. Davlatimiz rahbari tomonidan turizmning turli sivilizatsiyalar boy madaniy merosini asrashda, tinchlik va bag‘rikenglikni mustahkamlashda, xalqlarning qadriyatlarini hurmat qilishda muhim o‘rin tutishi to‘g‘risida bayon etilgan tamoyillar ushbu rezolyutsiyada mustahkamlangan.

BMT bilan hamjihatlikda 2024-yil iyun oyida Samarqandda Markaziy Osiyoda iqlim o‘zgarishlariga bag‘ishlangan yirik forum tashkil etildi. Bu o‘rinda keyingi olti yil davomida O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi va BMT hamkorligi asosida an’anaviy o‘tkazib kelinayotgan Inson huquqlari bo‘yicha Samarqand forumining to‘rtinchi anjumani haqida so‘z bormoqda.

Kelajakda ham o‘zaro hamkorlikdagi amaliy ishlarimiz juda ko‘p. Xususan, YUNESKO Bosh Assambleyasining 43-sessiyasi ham 2025-yili Samarqandda o‘tkaziladi.

Bularning barchasi bejiz emas. Zero, bugungi murakkab sharoitlarda, miqyosiga ko‘ra misli ko‘rilmagan qurolli ziddiyatlar hamda xalqaro tinchlik va barqarorlikka oshib borayotgan tahdid sahnida tinchlik va xavfsizlikni, inson huquqlarini himoya qilish va barqaror taraqqiyotni ta’minlash yo‘lida a’zo davlatlarning sa’y-harakatlarini birlashtirishni maqsad qilgan universal xalqaro tuzilma sifatida BMTning roli va mas’uliyati ortib bormoqda. 

Xulosa qilib aytganda, Bosh kotib Antoniu Guterrishning  O‘zbekistonga  tashrifi  va Toshkentdagi muzokaralar mamlakatimiz bilan BMT va uning ixtisoslashgan institutlari o‘rtasidagi ko‘p  qirrali  hamkorlikni yanada rivojlantirish, aloqalarni yangi g‘oyalar bilan to‘ldirish yo‘lida muhim qadam bo‘lishi tayin.

Binobarin, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamiz, Taraqqiyot strategiyasi va “O‘zbekiston-2030” strategiyasida mamlakatimiz dunyoning barcha mamlakatlari bilan manfaatli hamkorlik qilishga, BMT hamda uning institutlari bilan amaliy muloqotga hamisha tayyorligi qat’iy tasdig‘ini topgan.

G‘ulom MIRZO