Янги Ўзбекистонда ижтимоий қарашлари ва бебаҳо илмий ва маънавий мероси билан жаҳон цивилизациясига муносиб улуш қўшган улуғ алломаларимиз асарларини ўрганиш, тадқиқ ҳамда тарғиб қилиш ишига алоҳида эътибор қаратилмоқда.

Бугун, 19 март – жаҳон илм-фани ривожига муносиб ҳисса қўшган, "Бутун дунёнинг устози", "Аллоҳнинг қўшниси", "Хоразм фахри"каби юксак унвонлар билан машҳур бўлган бобомиз Маҳмуд Замахшарийнинг туғилган куни. Алломанинг таваллудига 950 йил тўлди.

Аллома Маҳмуд Замахшарийнинг илмий изланишлари натижасида бугунга қадар аниқланган тарихий-география, адабиёт, тилшунослик, луғатшунослик, диний,ҳуқуқшунослик, ахлоқшунослик илмларига оид 90 га яқин асар устида тадқиқотлар ва изланишлар олиб бориш бугунги куннинг долзарб вазифаларидан, деб ҳисоблаймиз. Зеро, алломанинг араб тилида ёзган асарлари марказида маърифатли инсон туради. Ҳар бир асар, хусусан, алломанинг ижтимоий-ахлоқий масалаларга бағишланган асарлари униб-ўсиб келаётган ёш авлодни билимли, заковатли, ақлли, маърифатли ва юксак маънавиятли қилиб вояга етказишда муҳим аҳамият касб этади.

 Ўзбек шарқшунослигида Маҳмуд Замахшарий ҳаёт йўли, илмий мероси, айниқса,унинг тилшунослик, луғатшунослик, адабиётшунослик ва манбашуносликка оид асарлари юзасидан қатор тадқиқотлар, докторлик диссертациялари, монографиялар, рисолалар ва илмий мақолалар бўйича олиб борилган изланишлар асосида "замахшарийшунослик" номли катта илмий мактаб юзага келди. Чунончи, Тошкент давлат шарқшунослик университетида Маҳмуд Замахшарий илмий мероси билан шуғулланаётган 10 га яқин профессор-ўқитувчи фаолият кўрсатмоқда. Улар томонидан амалга оширилган 10 дан ортиқ докторлик диссертациялари, монографиялари, 100 дан ортиқ илмий мақолалар нашр қилинган. Шарқшунос олимларнинг мазкур тадқиқотлари ва илмий натижалари дунё шарқшунослиги ривожига муносиб хизмат қилиб келмоқда.

Замахшарийшунослик йўналиши борасидаги ишларни янада жадаллаштириш ва самарали фаолиятни амалга ошириш мақсадида 2023 йилда Тошкент давлат шарқшунослик университетида "Маҳмуд Замахшарий илмий меросини ўрганиш ва тарғиб қилиш" илмий-тадқиқот маркази фаолияти ҳам йўлга қўйилган. Мазкур марказ Маҳмуд Замахшарий мероси, араб тилидаги лингвистик, адабий, тарихий, фалсафий манбаларни ҳар томонлама чуқур ўрганиш, маҳаллий ва хорижий ҳамкорлар билан биргаликда илмий-тадқиқот ишларини олиб бориш, республикада ҳамда хорижий давлатларнинг кутубхоналари ва архив фондларида сақланаётган Маҳмуд Замахшарий ва бошқа буюк алломаларнинг арабшуносликка оид қўлёзма, тошбосма асарларининг асл ҳамда электрон нусхаларини тўплаш ва келажак авлодга етказиш каби вазифаларни амалга ошириб келмоқда.

Айни кунда Маҳмуд Замахшарий илмий меросини ўрганиш муҳим масала ҳисобланади. Шуни инобатга олган ҳолда, Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар ҳузуридаги Инновацион ривожланиш агентлиги томонидан эълон қилинган илмий фаолиятга оид давлат дастурлари доирасида бажарилган фундаментал ҳамда амалий лойиҳалар танловига университетимизда келгусида бажарилиши режалаштирилган лойиҳа тақдим этилди.

Бу лойиҳадан кўзланган асосий мақсад Маҳмуд Замахшарийнинг Ўзбекистон фондларида мавжуд бўлмаган қўлёзмаларини дунё бўйлаб излаб топиш, уларнинг факсимиле нусхаларини жамлаш орқали алломанинг асарлар каталогини яратиш, араб тилидаги ижод намуналарини ўзбек тилига таржима қилиш орқали танланган асарлар тўпламини яратишдир.

Ўйлаймизки, лойиҳа натижасида Маҳмуд Замахшарий илмий мероси янада чуқур ўрганилади ҳамда келгусида манбашунослик соҳасида амалга ошириладиган тадқиқотлар ва илмий изланишлар учун дастури амал бўла олади.

Бу каби тадқиқотлар, нашрлар ёшларимизни юртимиз буюк аждодларининг илмий меросини янада чуқурроқ ўрганишга, уларнинг дунё цивилизациясига қўшган ҳиссаси, илм дунёсида тутган ўрнини янада кенгроқ тарғиб қилишга ундайди. Зеро, Маҳмуд Замахшарийдек алломанинг илм-фан тараққиётига қўшган беқиёс ҳиссаси бутун дунё олимлари томонидан эътироф этилаётгани биз учун қувонарли.

Лазиз ТЎРАЕВ,  

Тошкент давлат шарқшунослик университети бўлим бошлиғи,

тарих фанлари бўйича фалсафа доктори.

ЎзА.